IDEA KIELCE: Wypowiedz się
"PRZYWRÓĆ PAMIĘĆ KIELCZANKOM"
W historii naszego miasta i regionu jest bardzo wiele kobiet, które swoim życiem, pracą zawodową i aktywnością społeczną odcisnęły pozytywny ślad. Niestety bardzo często to wciąż postacie anonimowe, których działalność i osiągnięcia nie zakorzeniły się w zbiorowej pamięci. Wśród honorowych obywateli naszego miasta nie ma żadnej kobiety. Wśród patronów/ek ulic, placów, skwerów i rond jest ponad 170 mężczyzn, a kobiet niewiele ponad 20.
Poniżej znajdują się sylwetki 30 kobiet, o których aktywności i życiowym dorobku chcemy przypomnieć w pierwszej kolejności. To artystki, naukowczynie, sportsmenki, pedagożki i działaczki społeczne. Biografia każdej z nich stanowi ważną część historii Kielc i regionu.
Przestawiamy wyniki ankiety, która stanowiła część akcji upamiętniającej 102 rocznicę uzyskania przez Polki praw wyborczych.
Pierwsze 5 wybranych kobiet będzie proponowana do różnego typu upamiętnienia w przestrzeni publicznej naszego miasta.
WYNIKI ANKIETY
Liczba osób głosujących: 215
Suma wszystkich głosów: 743
JOANNA CHAŁOŃSKA
(zm. 2020 w Kielcach) – polonistka, wieloletnia nauczycielka II LO im. J. Śniadeckiego, a w latach 70. wicedyrektorka szkoły. W czasie PRL-u i na początku lat 90. działała w „Solidarności”. Była nauczycielką uwielbianą przez swoich uczniów. (źródło zdj. - II LO im. im. J. Śniadeckiego)
Otrzymanych głosów: 57
dr hab. DANUTA KOPERTOWSKA
(zm. 2010) – polska językoznawczyni, profesor nauk humanistycznych. Prowadziła zajęcia z historii języka, dialektologii i metodyki nauki gramatyki języka polskiego. Była również autorką licznych monografii i opracowań naukowych, referatów związanych tematycznie z nazwami osobowymi Kielc, Kielecczyzny. Prace swoje wzbogacała licznymi, własnoręcznie wykonywanymi fotografiami. Mottem Jej działalności naukowej było „Miastu, które stało się moim z wyboru i troski”
Otrzymanych głosów: 52
ANNA CZARNIECKA
(zm. 1972 r. w Kielcach) - kochała sport, jeździła na łyżwach, uprawiała narciarstwo i budziła w Kielcach sensację, idąc przez miasto w sportowym stroju z nartami na plecach, w czasach gdy kobiety ubierały się tylko w sukienki. Uprawiała taternictwo, wyczynowo chodziła po górach. Była pierwszą kielczanką, która w szkole szybowcowej w Polichnie przeszła kurs szybowcowy i zrobiła dyplom pilota. W czasie II wojny światowej zaangażowała się w działalność Związku Walki Zbrojnej, trafiła za to do niemieckich obozów koncentracyjnych. Po wojnie już w Polsce nadal aktywnie działa społecznie. (źródło zdj. OMPIO)
Otrzymanych głosów: 51
MARIA KIEBABCZY
kielecka bizneswoman. Jej ojciec, Dzeron Kiebabczy, zajmował się prowadzeniem kiosków z prasą na terenie Kielc. Mała rodzinna firma nabrała rozpędu, kiedy rządy w swoje ręce wzięła córka Maria. Aby zapewnić lepszą obsługę, zatrudniła 5 dziewcząt i chłopca do roznoszenia gazet. Nawiązała współpracę z istniejącą już siecią „Ruch”. Kioski charakteryzowały się okrągłym kształtem, były przeszklone i miały spiczaste daszki. Kioski Marii Kiebaczy zniknęły z ulic miasta po II wojnie światowej. Jeden został odtworzony i stoi na kieleckim Rynku. (źródło zdj. Muzeum Narodowe w Kielcach)
Otrzymanych głosów: 44
dr MARIA KOWALSKA
(zm. W 2015 r.) - wybitna dermatolog, jedna z najlepszych w Polsce znawczyń trądu. Była sanitariuszką i łączniczką w Powstaniu Warszawskim, a po jego upadku jako porucznik AK znalazła się w niemieckim obozie w Zeithan. W 1961 roku dr Kowalska przyjechała do Kielc, gdzie pracowała (z 10-letnią przerwą) do ostatnich dni swojego życia. Dr Kowalska wykształciła kilkudziesięciu specjalistów dermatologów. Uczyła nie tylko praktycznej wiedzy, lecz także szacunku dla pacjenta. (źródło zdj. www.emkielce.pl)
Otrzymanych głosów: 43
KAZIMIERA GRUNERTÓWNA
(ur. 1871, zm. 1944 w Kielcach) - nauczycielka, księgowa, senatorka III kadencji Senatu II RP. Zaangażowała się w działalność społeczną w Stowarzyszeniu Kursów dla Analfabetów Dorosłych. Prowadziła komplety nauczania początkowego, pogadanki, odczyty z geografii, historii ojczystej, przyrody, higieny oraz religii dla robotników. W okresie I wojny światowej członkini Ligi Kobiet była sanitariuszką w Legionach Polskich. W 1930 r. wybrana do Senatu III kadencji. Podczas okupacji niemieckiej zaangażowana w działalność Armii Krajowej. (źródło zdj. www.senat.edu.pl)
Otrzymanych głosów: 38
STANISŁAWA MASSALSKA
(zm. 1973 r. w Kielcach) – prowadziła w kamienicy przy ul. Wesołej pierwszą w Kielcach bibliotekę publiczną. Dotąd książki stanowiły prywatną własność czytywaną i wypożyczaną w wąskim gronie. Rozpoczynając działalność, księgozbiór liczył około 2000 tomów, a do wybuchu II wojny światowej liczba ta wrosła do 27 000 egzemplarzy. Gdy okupacyjne władze zarządziły rekwizycję mienia bibliotek publicznych Stanisława rozdysponowała w ręce zaufanych czytelników około 4000 najcenniejszych tomów. W tej postaci – „wędrującego księgozbioru” – wymiana książek w konspiracji trwała do końca wojny. Po wojnie biblioteka Towarzystwa Biblioteki Publicznej powróciła do swej działalności. (źródło zdj. książka „Nie(d)ocenione. Kobiety w dziejach Kielc do 1939 roku”, Marzena Nosek)
Otrzymanych głosów: 38
MARIA CEDRO-BISKUPOWA
(zm. w 2013 r. w Wilkowie) - poetka ludowa, pisarka, autorka wierszy na temat Gór Świętokrzyskich i ludowych zwyczajów mieszkańców Doliny Wilkowskiej. Jej talent odkryli w 1956 r. pracownicy Polskiej Akademii Nauk, prowadzący badania nad gwarą. Dzieła poetki weszły do „Antologii Współczesnej Poezji Ludowej” Jana Szczawieja.
Otrzymanych głosów: 36
JÓZEFA ŻUKOWSKA
(zm. 1917 r. w Kielcach) – w 1904 r. założyła w Kielcach freblówkę, dzisiejsze przedszkole w kamienicy Gierowskich (naroże ul. Sienkiewicza i Wesołej). Jej metod wychowania i nauki nie powstydziłaby się współczesna pedagogika. Uczyła przez zabawę i wprowadzała dużo elementów manualnych. Od strony ul. Czerwonego Krzyża wytyczony był ogródek, w którym dzieci uprawiały warzywa. Mogły je potem zabrać do domu. Nowością były wyprawy, podczas których odwiedzano warsztaty rzemieślnicze, poznając różne zawody. (źródło zdj. Muzeum Historii Kielc)
Otrzymanych głosów: 30
ALEKSANDRA KLAMRZYŃSKA-STROMFELD
(zmarła 31 marca 1946 r. w Kielcach) - śpiewaczka operowa światowej sławy, nauczycielka śpiewu. Występowała na wielu scenach europejskich: w Mediolanie, Madrycie, w Londynie w Cover Garden, Florencji, Neapolu. Po zakończeniu kariery koncertowej i scenicznej osiadła w Odessie, tam przez dwadzieścia lat prowadziła działalność pedagogiczną. W 1919 r. przeniosła się do Polski, zamieszkała w Kielcach, gdzie uczyła śpiewu. Uchodziła za jedną z najwybitniejszych śpiewaczek operowych końca XIX w. Miała w repertuarze arie z ok. sześćdziesięciu oper. (źródło zdj. https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandra_Klamrzy%C5%84ska)
Otrzymanych głosów: 26
JADWIGA PRANDOTA TRZCIŃSKA
kielecka malarka. Namalowała cykl obrazów zatytułowany „Ziemia” przedstawiających w większości krajobrazy kieleckie. Była członkiem grupy Wiosna 57. Podróżowała i wystawiała swoją twórczość w krajach europejskich, jej prace znajdują się min. w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Biblioteki Narodowej, Muzeum Narodowego w Kielcach, Biura Wystaw Artystycznych w Kielcach oraz w zbiorach prywatnych w kraju i zagranicą, na wszystkich kontynentach. Zmarła w samotności w swym kieleckim domu przy ulicy Mazurskiej, który miasto otrzymało w spadku. (źródło zdj. Muzeum Historii Kielc)
Otrzymanych głosów: 25
WANDA POMIANOWSKA
(zm. 2003 r. w Radkowicach) - filolożka polska i badaczka folkloru, poetka. W okresie okupacji hitlerowskiej była łączniczką oddziałów partyzanckich AK, m.in. zgrupowań „Ponurego” i „Nurta”. Od jesieni 1980 aż do stanu wojennego działała w NSZZ RI „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego była internowana, a w 1982 r. została dyscyplinarnie zwolniona z pracy w WSP w Kielcach. W 2002 Akademia Świętokrzyska w Kielcach wydała z okazji jej 80 rocznicy urodzin i 50-lecia pracy naukowej tom pt. „Gwary dawniej i dziś. Prace ofiarowane Docent Wandzie Pomianowskiej”. (źródło zdj. https://www.facebook.com/DworekwRadkowicach/)
Otrzymanych głosów: 24
TERESA RUBINOWSKA
(zm. 2018 w Kielcach) - himalaistka, działaczka PTTK, instruktorka narciarska, tłumaczka. Była jedyną kobietą w dwunastoosobowym gronie, które prawie 50 lat temu wyruszyło na pierwszą po wojnie polską wyprawę w Himalaje. (źródło zdj. Echo Dnia)
Otrzymanych głosów: 24
DORA GOLDSZAJDER
znana później jako Dorota Lorska, pseud. obozowy Sława Klein (ur. 1913 w Kielcach) – lekarka, komunistka, pracowniczka służby medycznej Brygad Międzynarodowych w czasie wojny domowej w Hiszpanii, więźniarka KL Auschwitz i uczestniczka podziemia w obozie, Autorka tzw. raportu Sławy Klein, na temat przeprowadzanych w Auschwitz eksperymentów.
Otrzymanych głosów: 23
MARIA OPIELIŃSKA
(pochowana na Cmentarzu Nowym) – nauczycielka, żołnierka AK – w 1932 r. objęła stanowisko dyrektorki Gimnazjum i Liceum im. bł. Kingi, gdzie wprowadziła bardzo duże zmiany. W nowym budynku przy ul. Leśnej utworzyła i wyposażyła salę gimnastyczną, zorganizowała pracownię: geograficzną i zajęć praktycznych. W szkole urządzono także łazienki, co było wówczas nowością. Za jej rządów szkoła osiągnęła wysoki poziom i cieszyła się renomą. Wprowadziła współpracę na wielu polach z męskim Gimnazjum i Liceum im. Jana Śniadeckiego. W czasie II wojny światowej jako pierwsza zorganizowała w Kielcach tajne nauczanie. Tuż po wojnie było to przyczyną represji i przymusowego przeniesienia do Wrocławia. (źródło zdj. Echo Dnia)
Otrzymanych głosów: 23
HENRYKA JÓŹWIK
(ur. 7 lutego 1938 w Staszowie, zm. 17 lutego 2017 w Kielcach) – polska lekkoatletka, specjalistka biegów średniodystansowych, trzykrotna mistrzyni Polski. (źródło zdj. archiwum prywatne)
Otrzymanych głosów: 19
IRENA WANDA SZANSER
(ur. 1924 w Kielcach) – polska esperantystka, pedagog, metodyczka, autorka książek historycznych i książek metodycznych w języku esperanto. Uczestniczka Powstania Warszawskiego ps. Lutnia. Jej działalność zawodowa obejmowała kilka różnych kierunków. Pracowała jako projektantka, nauczycielka, a także jako wykładowczyni języków obcych. Pracowała również jako przewodnik na Zamku Królewskim i w Muzeum Narodowym, w językach hiszpańskim, francuskim, niemieckim i esperanto. Pełniła funkcję kierowniczki i wykładowczyni na kursach pedagogicznych w Polsce i w Szwajcarii. (źródło zdj. TVP Warszawa)
Otrzymanych głosów: 19
HALINA SZELESTOWA
(ur. 23 grudnia 1923 w Kielcach) - twórczyni ludowa, poetka, pieśniarka, założycielka zespołu "Wolanecki". Jedna z najbardziej znanych i cenionych śpiewaczek ludowych regionu świętokrzyskiego zachwycała nie tylko talentem, ale ogromną serdecznością. Zdobyła I nagrodę na XII Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą w 1979 roku. Pracowała społecznie na rzecz dzieci. Podczas Buskich Spotkaniach z Folklorem nadawana jest nagroda jej imienia. (źródło zdj. www.brzeziny.org.pl)
Otrzymanych głosów: 19
HALINA ŻAKOWA
(zm. 1996 w Kielcach) - wybitna paleontolog, profesor w Instytucie Geologicznym w Kielcach. Od 1955 roku pracowała w Kielcach, gdzie prowadziła badania nad osadami karbońskimi oraz pochodzącą z tego okresu fauną kopalną na terenie Gór Świętokrzyskich. Była autorką ponad 140 prac z tematu geologii i paleontologii, z czego 24 stanowiły monografie i rozprawy. Za swą działalność została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz odznakami: Zasłużony Działacz Kultury, Zasłużony dla polskiej geologii oraz Za Zasługi dla Kielecczyzny. (źródło zdj. Państwowy Instytut Geologiczny)
Otrzymanych głosów: 18
FAJGLA GRINGAS
(1877–1941) – fotografka, wraz z mężem prowadziła jeden z najlepszych zakładów fotograficznych w przedwojennych Kielcach. „Moderne” mieścił się w kamienicy przy ulicy Kolejowej, obecnie Sienkiewicza 52. Fajgla i Kopel Gringras podzielili w czasie wojny tragiczny los kieleckich Żydów. Została pamięć i fotografie z pieczątką „Moderne Kielce”, przechowywane w kolekcjach muzealnych i rodzinnych albumach. (źródło zdj. Muzeum Narodowe w Kielcach)
Otrzymanych głosów: 16
ESTERA AKAWIE
(ur. ok 1893 r) – jedyna w historii przedwojennych Kielc radna żydowskiego pochodzenia. Kandydowała z Żydowskiego Zjednoczenia Ortodoksów i Syjonistów, jej kariera polityczna nie trwała długo. Zawodowo zajmowała się handlem. (źródło zdj. - fragment listy wyborczej do Rady - Archiwum Państwowe w Kielcach)
Otrzymanych głosów: 15
EUGENIA PRAUSS
(ur. 1905 r, zm. 1987 r. w Kielcach) – harcerka. Zawodowo była nauczycielka, ale całe życie poświęciła harcerstwu. Pełniła wiele funkcji przez kilkadziesiąt lat pracując z młodzieżą. W 1939 roku była jedną z organizatorek wielkiej inscenizacji przypominającej bitwę pod Grunwaldem na kieleckim stadionie. W czasie II wojny światowej była sanitariuszka i prowadziła tajne komplety w swoim domu przy ul. Dąbrowskiej, zwanym „Zielonym Wigwamem”. Był to również punkt kontaktowy. (źródło zdj. OMPIO)
Otrzymanych głosów: 15
MARIA KLAMRZYŃSKA
zasłużona w czasie wojny pielęgniarka szpitala kieleckiego, słynna "Mamcia", pochodzenia ormiańskiego. Założycielka liceum medycznego dla kobiet.
Otrzymanych głosów: 14
BARBARA KOSSUTH
(zm. 1974 r. w Kielcach) - polska poetka i prozaiczka. Nauczycielka i współzałożycielka Żeńskiej Szkoły Handlowej w Kielcach, działała w zarządzie Towarzystwa Biblioteki Publicznej. W okresie I wojny światowej organizowała kursy dla kobiet i pomoc dla legionistów. Udzielała się charytatywnie także podczas II wojny światowej. Obok swojej działalności społecznej aktywna literacko. Pisała wiersze, piosenki, inscenizacje, nowele i opowiadania. (źródło zdj. książka „Nie(d)ocenione. Kobiety w dziejach Kielc do 1939 roku”, Marzena Nosek)
Otrzymanych głosów: 13
MARIANNA WIŚNIOS
(zm. W 1996 r. w Wąchocku) - prymitywistka, autorka obrazów o charakterze religijnym, klasyfikowanych między malarstwem naiwnym, ludowym, nieprofesjonalnym i prymitywnym. Swój artystyczny zapał realizowała w modlitwie, pieśniach, baśniach i fantazji. Zdobiła domowe przedmioty, malowała "po rosie", węglem na płotach, gliną po kamieniach. Jej obrazy prezentowano m.in. w RFN, USA, Meksyku i Brukseli. Prace artystki znajdują się też w siedzibie Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w Genewie oraz w Muzeum Polskim w Raperswilu. (źródło zdj. Wikipedia)
Otrzymanych głosów: 13
TEODOZJA JAKOWICKA-FRIDERICI
(ur. w 1835 r. się w majątku Ulmanówka niedaleko Kielc). W latach 1865–69 śpiewała w niemal 40 operach, odnosząc ogromne sukcesy i podbijając serca publiczności Barcelony, Bukaresztu, Bolonii, Bresci, Palermo, Padwy, Rzymu, Mediolanu czy Konstantynopola. O jej niezwykłym głosie pisano „piękny koloraturowy z silnym odcieniem dramatycznym”. Również kielczanie mogli poznać jej talent, dawała tu znakomite koncerty. Wśród jej publiczności był m.in. Stefan Żeromski, który podziwiał jej występ w 1882 roku.
Otrzymanych głosów: 12
MARTA HUBICKA
(zm. 1936 r.) – przyjechała do Kielc do pracy w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim, gdzie uczyła języka polskiego. Jej wielką pasją była turystyka i rodzący się regionalizm. Podjęła współpracę z Tadeuszem Włoszkiem. Pisała liczne artykuły do wydawnictw turystycznych. Była jednym z pierwszych przewodników turystycznych, a na pewno pierwszą kielczanką z takimi uprawnieniami. (źródło zdj. książka „Nie(d)ocenione. Kobiety w dziejach Kielc do 1939 roku”, Marzena Nosek)
Otrzymanych głosów: 10
MARIA KRZYŻANOWSKA
(ur. 1870 r, zm. 1923 r. w Kielcach) – nauczycielka, działaczka oświatowa. W 1904 r. założyła 3-klasową szkołę, która po 2 latach została przekształcona w 7-klasowe gimnazjum. Wykładano tam nie tylko przedmioty obowiązkowe, ale także te zakazane przez zaborcę jak j. polski, czy historię. Uczono robót ręcznych, kaligrafii, śpiewu i tańca. Szkoła posiadała pierwszą w Kielcach salę gimnastyczną. Po odzyskaniu niepodległości szkołę jako pierwsza w Kielcach przekształcono w 8-klasowe gimnazjum. (źródło zdj. www.ecn.kielce.pl)
Otrzymanych głosów: 10
STEFANIA WOLMANOWA
(ur. 1885 r, zm. 1939 r. w Kielcach) – nauczycielka i założycielka szkoły dla dziewcząt, która mieściła się przy ul. Słowackiego 1. Działała na rzecz asymilacji ludności żydowskiej. Angażowała się w pomoc charytatywną, działała w Towarzystwie Opieki nad Sierocińcem i Towarzystwie Pomocy Niezamożnym Uczennicom Szkoły Żydowskiej. Organizowała wycieczki po Polsce i za granicę, organizowała obozy sportowe i wypoczynkowe dla młodzieży. (źródło zdj. Muzeum Historii Polski)
Otrzymanych głosów: 9
JADWIGA MATKOWSKA
(zm. 1957 r. w Kielcach) – już jako uczennica gimnazjum organizowała kółka samokształcenia. Skończyła studia lekarskie i wykonywała zawód dentystki. Angażowała się w pracę społeczną na polu kultury. Należała do PPS, w ramach której niosła pomoc więźniom politycznym. Była dwukrotnie aresztowana i zesłana na Sybir. Po odzyskaniu niepodległości wróciła do Kielc. (źródło zdj. OMPIO)
Otrzymanych głosów: 7